Narodowy Instytut Onkologi

Co to jest leczenie systemowe?

Leczenie systemowe to sposób leczenia nowotworów złośliwych (w tym raka) polegający na podawaniu leków:

• dożylnie (kroplówki),
• doustnie (tabletki, kapsułki),
• domięśniowo (zastrzyki domięśniowe),
• podskórnie (zastrzyki podskórne).

Leki te mają na celu zniszczenie lub uszkodzenie komórek nowotworowych, lecz działają nie tylko na komórki nowotworu, ale na cały organizm (system), stąd nazwa – leczenie systemowe.

Do metod leczenia systemowego zaliczamy: chemioterapię, hormonoterapię, leczenie celowane oraz immunoterapię. Różnią się one sposobem działania oraz skutkami ubocznymi.

Lekarz onkolog dobiera metodę leczenia i leki w zależności od:

• narządu, w którym rozwinął się nowotwór
• histologicznej postaci nowotworu – trzeba pamiętać, że złośliwe nowotwory w tej samej lokalizacji, np. raki piersi, mogą bardzo się od siebie różnić,
• celu leczenia (leczenie radykalne lub paliatywne),
• ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz jego innych chorób.

Ważnym jest, by pacjent poinformował lekarza onkologa o wszystkich swoich chorobach i zażywanych lekach. Pacjent może również zostać poproszony o dostarczenie zaświadczenia od lekarza rodzinnego lub innych specjalistów o dotychczasowym stanie zdrowia i stosowanych lekach.
Czasami ze względu na choroby towarzyszące, przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego, konieczne jest zasięgnięcie konsultacji innych lekarzy specjalistów.

Leczenie systemowe może być prowadzone jako leczenie radykalne (w celu wyleczenia) – wówczas najczęściej jest jednym z elementów terapii stosowanym po lub przed leczeniem operacyjnym albo radioterapią (napromienianiem). Może być także prowadzone jako leczenie paliatywne, kiedy wyleczenie choroby jest niemożliwe, a terapia służy zmniejszeniu objawów choroby, wydłużeniu życia (wtedy również może być stosowana w połączeniu z radioterapią lub operacją) oraz poprawy jego komfortu.

U wielu pacjentów stosuje się równocześnie więcej niż jedną metodę leczenia systemowego np. chemioterapię i immunoterapię lub stosuje się kolejne metody w określonej sekwencji np. najpierw podaje się chemioterapię, następnie hormonoterapię.

Leki mogą być podawane pojedynczo lub w schematach obejmujących kilka leków – w zależności od choroby oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Najczęściej schematy składające się z kilku leków są obarczone większą liczbą lub nasileniem skutków ubocznych, ale nie zawsze tak jest – zależy to również od indywidualnych predyspozycji pacjenta, które tylko w pewnym stopniu można określić przed rozpoczęciem leczenia.Nie ma sposobu, aby ze stuprocentową pewnością stwierdzić, że wybrana terapia będzie u danego pacjenta skuteczna.

Leczenie systemowe jest powtarzane w określonych odstępach czasu –  zastrzyki dożylne, domięśniowe i podskórne podawane są najczęściej co 2-4 tygodnie (są sytuacje, w których odstępy są dłuższe), a leczenie doustne przeważnie podaje się codziennie (niekiedy z przerwami).
Liczba podań (zwanych cyklami, seriami lub kursami) zależy od choroby, jej zaawansowania, skuteczności terapii i tolerancji leczenia przez pacjenta.

Trzeba się liczyć z tym, że leczenie może trwać kilka miesięcy lub nawet kilka lat.

Tolerancja leków NIE zależy od ich koloru –  np. tak zwana „czerwona chemia” jest potocznym określeniem każdej chemioterapii, w skład której wchodzą leki: doksorubicyna lub epirubicyna, których roztwory fabrycznie są czerwone. Kolor ten nie ma związku z gorszą tolerancją niż w przypadku roztworów bezbarwnych lub żółtych. Popularne skojarzenie może wynikać z faktu, że doksorubicyna często jest składową intensywnych schematów leczenia, które w całości mogą być gorzej tolerowane przez pacjenta.

Należy pamiętać, że każdy pacjent może inaczej odczuwać objawy uboczne. Czasami mogą nie występować wcale lub występować w nasileniu utrudniającym dotychczasowe funkcjonowanie. Mogą ustępować całkowicie po zakończeniu leczenia lub pozostawiać trwałe uszkodzenia.

Nie każdy lek powoduje wszystkie wymienione skutki.

Ważne, by pacjent w trakcie wizyt poinformował lekarza o odczuwanych przez siebie objawach – wówczas lekarz będzie mógł zaplanować działanie zmniejszające nasilenie objawów. Czasami wystarczą farmakologiczne lub niefarmakologiczne środki zaradcze, niekiedy konieczne jest zmniejszenie dawek leków, zrobienie przerwy w leczeniu lub trwałe przerwanie leczenia.

W razie poważnych lub bardzo nasilonych powikłań leczenia, z którymi pacjent nie może sobie poradzić, niekiedy konieczne jest zgłoszenie się do lekarza poza terminami wyznaczonych wizyt. Czasami ze względu na charakter powikłań pacjent może zostać skierowany do lekarzy innych specjalności, dietetyka lub psychologa.

W trakcie leczenia pacjent ma wykonywane badania krwi oraz niekiedy inne badania, żeby określić czy kontynuacja leczenia jest bezpieczna. Częstość oraz rodzaj wykonywanych badań jest ustalana przez lekarza w zależności od stosowanego leczenia.

Poniżej wymieniono najczęstsze skutki uboczne. Trzeba jednak pamiętać, że mogą zdarzyć się również rzadsze powikłania oraz, że nie każda odczuwana dolegliwość musi mieć związek z leczeniem onkologicznym.